Dieta śródziemnomorska, będąca jednym z najszczegółowiej opracowanych systemów żywieniowych, polega na pewnych prostych zasadach, które są niezwykle istotne w profilaktyce i leczeniu wielu chorób cywilizacyjnych. Dzięki jej bezpiecznemu charakterowi dla zdrowia, dieta ta może być stosowana globalnie, po wprowadzeniu niezbędnych modyfikacji. Została ona zainspirowana elementami kuchni włoskiej oraz greckiej i jest rekomendowana osobom borykającym się z chorobami serca i wysokim poziomem cholesterolu.
Początki i zasady diety śródziemnomorskiej są nierozerwalnie związane z pracami amerykańskiego badacza, epidemiologa Ancel Keysa. Chcąc odkryć przyczyny niskiej zapadalności na choroby układu krążenia w krajach basenu Morza Śródziemnego, Keys przystąpił do szeroko zakrojonego projektu badawczego, znanego jako „Badanie Siedmiu Krajów”. W czasie tych badań Keys analizował powiązania pomiędzy modelem żywieniowym a poziomem cholesterolu oraz ryzykiem wystąpienia choroby niedokrwiennej serca. Jego uwagę przykuły zwłaszcza te regiony, w których sposoby odżywiania były najbardziej korzystne dla zdrowia serca.
W badaniu Siedmiu Krajów uczestniczyło ponad 12 tysięcy obywateli Grecji, Włoch, Jugosławii, Finlandii, Japonii, Holandii i Stanów Zjednoczonych. Głównym celem tego projektu było zbadanie wpływu różnych regionalnych modeli żywieniowych na ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia. Rezultaty badań, opublikowane przez Keysa w 1970 roku wykazały silny związek pomiędzy wysokim poziomem cholesterolu a ryzykiem wystąpienia choroby niedokrwiennej serca i śmierci z jej powodu. Dodatkowo ujawniono też zależność między spożyciem nasyconych kwasów tłuszczowych a tym ryzykiem. Z kolei wysokie spożycie jednonienasyconych kwasów tłuszczowych okazało się mieć skutek odwrotny.
Wedle współczesnej definicji, dieta śródziemnomorska nawiązuje do stylu żywienia dominującego na początku lat 60-tych XX wieku w Grecji, zwłaszcza na Krecie oraz w południowych regionach Włoch. Dieta ta charakteryzuje się ograniczonym spożyciem nasyconych kwasów tłuszczowych (nie więcej niż 7-8% dziennej dawki energetycznej), przy ogólnym spożyciu tłuszczów na poziomie 25-35% całkowitego dziennego zapotrzebowania kalorycznego.
Podstawę diety śródziemnomorskiej stanowią warzywa, szczególnie te liściaste i nasiona roślin strączkowych, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, oliwa z oliwek, orzechy, nasiona i pestki. W diecie tej nie brakuje również cebuli, czosnku oraz ziół i przypraw o działaniu antyoksydacyjnym (bazylia, tymianek, oregano, rozmaryn, szałwia itp.). Spożycie alkoholu – głównie wina, produktów mlecznych i drobiu, średnie spożycie ryb (szczególnie tłustych gatunków morskich) oraz owoców morza. Dieta ta zaleca ograniczenie źródeł nasyconych kwasów tłuszczowych, a przede wszystkim mięsa i jego przetworów oraz ograniczone spożycie jaj. Niskie spożycie cukru i słodyczy to kolejna jej cecha.